Pierwsi spece od zadań specjalnych

Pierwszym polskim oddziałem komandosów byli lisowczycy. Na początku XVII wieku wykonywali zadania specjalne w Rosji, Austrii, Francji i na Węgrzech. Sama ich sława powodowała, że wrogowie uciekali przed nimi.

Oddział lisowczyków został sformowany w 1615 roku pod wodzą pułkownika Aleksandra Józefa Lisowskiego. Jego nazwisku oddział zawdzięcza swoją nazwę, która przeszła do historii polskiej wojskowości. 

Po raz pierwszy żołnierze Aleksandra Lisowskiego wzięli udział w walkach w wojnie polsko-rosyjskiej w latach 1609-1618. W 1616 roku zginął dowódca oddziału płk. Lisowski. Zastąpił go Stanisław Czapliński, a w 1619 roku Walenty Rogowski. W czasie konfliktu oddział rozbił pod Kaługą wojska rosyjskie kniazia Dymitra Pożarskiego. Polscy żołnierze złupili Rosjan, co spowodowało obłożenie formacji karą, która jednak po pewnym czasie została zdjęta.

W 1619 roku stacjonujący w okolicach Kowna lisowczycy oddani zostali przez króla Zygmunta III do dyspozycji cesarza Ferdynanda II. Pod dowództwem Walentego Rogowskiego walczyli w wojnie trzydziestoletniej w Siedmiogrodzie. Zmusili księcia Gábora Bethlena do odstąpienia od oblężenia Wiednia i powrotu do zagrożonego kraju. Była to tzw. pierwsza odsiecz wiedeńska. 

Część pułku z Rogowskim postanowiła wrócić do Polski. Zatrzymali się na Słowacji, dając się we znaki mieszkańcom. Pozostali towarzysze pod wodzą Jarosza Kleczkowskiego zdecydowali się na przejście na służbę cesarską, w której pozostali przez kilka następnych lat. Po śmierci Kleczkowskiego pułkownikiem został Stanisław Rusinowski. Pod jego rozkazami „komandosi” walczyli w bitwie na Białej Górze w listopadzie 1620 roku. Byli tak odważni, że zdobyli 20 chorągwi pułkowych. Niestety, rok później cesarz wypłacił zaległy żołd i zwolnił ze służby uciążliwych lisowczyków z powodu dokonywanych przez nich grabieży. Chorągiew pułkownika Rusinowskiego walczyła z Turkami pod Chocimiem w 1621 roku. 

Po wojnie z Turcją Zygmunt III Waza ponownie wysłał lisowczyków na służbę do cesarza Ferdynanda. Tym razem dowodzili nimi Stanisław Strojnowski i Idzi Kalinowski. Żołnierze brali udział w bitwach pod Glatz, Habelswerd i Mansfeld.

Podczas wojny ze Szwecją w latach 1626-1629 walczyli na terenie Prus Królewskich. Oddział lisowczyków kwaterował m.in. w okolicy Golubia. Niestety, nie zachowały się źródła mówiące o szczegółach tego pobytu. 

Pod dowództwem Pawła Niszczyckiego, starosty łomżyńskiego i Jana Gromadzkiego lisowczycy wzięli udział w wyprawie Ferdynanda Habsburga w wojnie z Francją. 

Ostatnim dowódcą oddziału był Mikołaj Moczarski.

Po powrocie do kraju lisowczycy dali się we znaki ludności cywilnej. Między innymi splądrowali i puścili z dymem Radomsko. Zostali potępieni w uchwałach sejmowych i rozwiązani w 1635 roku.

opr. Szymon Wiśniewski