Mówić ręką, nogą, nosem, okiem

Brzmi niecodziennie? Tak, ale tego rodzaju metody porozumiewania się z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych (np. z autyzmem) są coraz częściej wykorzystywane przez nauczycieli i rodziców. Październik był miesiącem AAC m.in. w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Dębowej Łące

Co oznacza tajemniczy skrót AAC? Po angielsku to: augmentative and alternative communication, czyli wspomagająca i alternatywna komunikacja. 

– Październik to międzynarodowy miesiąc wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się. Tegoroczne hasło w Polsce brzmi: „AAC wszędzie – mówię ręką, nogą, nosem, okiem – wyjaśniają Małgorzata Słomska, Beata Kujanek i Małgorzata Jabłońska, nauczycielki ośrodka. – Właśnie dlatego np. wprowadzałyśmy naszym uczniom czytanie uczestniczące ze znakami PCS i Makaton, czyli głośne czytanie tekstu z zaangażowaniem językowym dzieci. Nasi podopieczni za pomocą komunikatorów powtarzali nagrany stały fragment, dokańczali odpowiedni fragment, a w zależności od możliwości, wykorzystywali etykiety, obrazki lub symbole. Nasi uczniowie byli bardzo zaangażowani w trakcie czytania: odwracali strony, naklejali symbole itd. – tłumaczą nauczycielki.

Jak oceniają panie, wspólne czytanie z aktywnym udziałem uczniów było atrakcyjne i stwarzało szereg bardzo ważnych sytuacji edukacyjnych. 

– Było wspaniałą okazją do wielozmysłowego poznawania świata i sprzyjało aktywności dzieci –  podkreślają. 

Ponadto uczniowie uczestniczyli w zajęcia kulinarnych z symbolami Makaton. 

– Osoby, które mają problemy w zrozumiałym komunikowaniu się, korzystają z tej metody na wszystkich lekcjach, nie tylko podczas zajęć rewalidacyjnych czy rozwijających komunikowanie się – tłumaczy Małgorzata Słomska. – Podczas ćwiczeń rozwijających kreatywność, symbole ułatwiają wybór narządzi i materiałów plastycznych, ponadto symbole PRK Makaton ułatwiają opanowanie nowych wiadomości i umiejętności. Zarówno podczas zajęć z funkcjonowania osobistego, jak i społecznego – dodaje. 

Dla kogo AAC?

– Użytkownikami AAC są osoby, które nie są w stanie posługiwać się mową dźwiękową lub nie są w stanie posługiwać się nią w sposób efektywny, w stopniu zrozumiałym dla otoczenia (m.in. osoby z mózgowym porażeniem dziecięcym, autyzmem, niepełnosprawnością intelektualną, głuchoniewidome) – wyjaśnia Małgorzata Słomska.

Jedną z propozycji pomocy w komunikowaniu się  jest Program Językowy Makaton, tj. system gestów i symboli graficznych. Nie odkrywa  on  czegoś  nowego, ale wykorzystuje to, co dziecko już zna, czyli proste gesty i rysunki graficzne. Gesty są formami wspomagającymi słowne porozumiewanie się, służą jako dodatkowy środek, który wzmacnia przekazywany dziecku lub  przez  dziecko  komunikat.  Gestom  zawsze  towarzyszy  poprawna, gramatyczna mowa. W Makatonie, oprócz znaków manualnych, wykorzystywane są również symbole graficzne (czarno-białe). Korzystają z nich osoby, które nie są w stanie wykonać gestu. Wskazują wówczas na symbol i w ten sposób sygnalizują swoje potrzeby i zainteresowania. Zajęcia z użyciem narzędzi pozwalają uczniom na maksymalne wykorzystanie potencjału komunikacyjnego każdego z nich, są ciekawe i atrakcyjne. Osoby niemówiące uczą się rozmawiać z pomocą znaków graficznych lub gestów. Narzędzia są dostosowane do możliwości ucznia, a komunikowanie się polega na wskazywaniu ręką, palcem, a przy dużych zaburzeniach ruchowych również wzrokiem, odpowiedniego symbolu – przekazaniu komunikatu

– Uczniowie korzystają też w komunikowaniu się z otoczeniem z urządzeń technicznych, czyli  komunikatorów (z mową syntetyczną), które „mówią” po wciśnięciu przycisku z obrazkiem – tłumaczy Małgorzata Słomska. – Wprowadziłyśmy ponadto czytanie uczestniczące, dzięki któremu dzieci nie pozostają wyłącznie biernymi słuchaczami. Dorosły czyta, a dziecko pokazuje odpowiedni obrazek – symbol. Nauczyciel może też zadawać różne pytania (często zamieszczone na końcu takiej książeczki), na które dziecko również odpowiada, poprzez wskazanie właściwego obrazka. 
Główne cele AAC to: nauczenie dzieci  komunikacji, porozumiewania się z otoczeniem,  otwartości, angażowania się w różne zadania, organizowania sobie czasu wolnego, zdobycia umiejętności szkolnych, takie rozwinięcie możliwości komunikacyjnych, aby uzyskać od uczniów informację zwrotną, rozwinąć aktywność.  

– W naszym ośrodku wszyscy nauczyciele zostali przeszkoleni z metody Makaton i głównie z niej korzystamy, jednak ostatnio z wyprawki szkolnej pozyskaliśmy pomoce z PCS (kolorowe symbole), które też pokazujemy naszym uczniom – zaznaczają nauczycielki. 

Jakie są efekty wprowadzania komunikacji alternatywnej? 

Nauczycielki z ośrodka w Dębowej Łące wskazują, że uczniowie widzą, iż po prawidłowo przekazanym komunikacie ich potrzeby są spełniane. Dzieci stają się bardziej  otwarte, chętnie opowiadają o zdarzeniach gestami, tworzą proste zdania z wykorzystaniem symboli, sygnalizują swoje potrzeby, zainteresowania, posługując się gestami. Metody AAC doskonale aktywizują dziecko niemówiące, umożliwiają m.in. dokonywanie wyborów (np. jakiej piosenki dziecko chce posłuchać, w jaką grę chce zagrać) i śledzenie planu dnia (poszczególnym wydarzeniom odpowiadają określone symbole, które je reprezentują), notowanie tego, co się wydarzyło w ciągu dnia (za pomocą symboli). 

Dzieci zdobywają  umiejętności opowiadania i pisania, posługując się gestami Makaton, sygnalizują swoje potrzeby i zainteresowania, nabywają  umiejętności zastępowania konkretu symbolem, nawiązują kontakt z otoczeniem, wyrażają swoje uczucia, myśli, zadają pytania, wzbogacają słownictwo, są rozumiane przez innych, wzrasta ich uspołecznienie, wzmacnia się znaczenie w grupie (dziecko może też coś „powiedzieć”), prowadzi do lepszego rozumienia świata i sytuacji.
 

(krzan), fot. nadesłane