Krzewy skarbem naszych lasów

Przez wieki miały zastosowanie w medycynie naturalnej, a nawet nadawano im magiczne moce, gdyż ich gałązki czy owoce pełniły funkcje amuletów. Obecnie znajdują zastosowanie choćby w kuchni, a o niektórych śpiewa się nawet piosenki. Występując w lasach, także mają wiele funkcji, jak choćby zapewnienie pożywienia dla licznych zwierząt. Mowa o krzewach: jałowcu pospolitym oraz jarzębinie.

Krzewy w polskich lasach

Krzewy są ważnym elementem ekosystemów leśnych, w praktyce hodowlanej jednak ze zrozumiałych względów nie poświęca się im tyle uwagi, co gatunkom drzewiastym. Zalicza się je do gatunków pomocniczych, pełniących przede wszystkim rolę biocenotyczną i fitomelioracyjną. Docenione jest ich znaczenie w pielęgnowaniu siedlisk – zespole czynności hodowlanych zmierzających do takiego ukształtowania środowiska leśnego, które pozwala uzyskać jak najlepszą produkcyjność siedlisk i jakość drzewostanu, przy zachowaniu naturalnej odporności biologicznej lasu. Główny ciężar tych zadań spoczywa na cięciach pielęgnacyjnych, ale w praktyce występuje wiele sytuacji, kiedy nie są one wystarczające. Jeśli na przykład występuje nadmierne rozrzedzenie okapu drzewostanu, nieodzowne bywa uzupełnienie go innymi gatunkami, m.in. przez wprowadzenie podszytu. Podszyt nigdy nie dorasta do dolnego piętra drzewostanu.

Czym jest podszyt?

Głównymi zadaniami podszytu są: wspomaganie oczyszczania się pni drzew; poprawa klimatu wnętrza lasu i warunków rozkładu ściółki leśnej; wzbogacenie ściółki leśnej w cenne substancje odżywcze; ochrona gleby przed wysychaniem i zarastaniem.

Pod warstwą drzew rosną krzewy i młode drzewa. To jest podszyt. Typowymi gatunkami dla tej strefy są leszczyna, dziki bez, bez koralowy, kruszyna, kalina, albo mniejsze krzewy, jak wawrzynek wilczełyko. Sięgają od jednego do ponad trzech metrów wysokości. Na korze krzewów i młodych drzew żyje wiele pajęczaków oraz owady i ich larwy. Ptaki przeszukując korę, wyciągają z jej zagłębień gniazda jajeczek pająków lub motyli. Jesienią większość krzewów wytwarza barwne i bogate w cukier owoce. Wiele ptaków zamienia wtedy letnią „owadzią" dietę na owoce i nasiona w zimie, które są dla nich szczególnie ważne, ze względu na łatwo przyswajalny cukier. „Zapakowane w słodkie, kolorowe powłoki" nasiona są rozprzestrzeniane przez ptaki po całym lesie. Wielobarwne owoce zwracają uwagę odcieniami czerwieni i żółci, albo też lśniącą czernią, dojrzałe owoce w ten sposób dają znać swoim konsumentom, że mogą być zjedzone.

Wśród krzewów i młodych drzew również znajduje schronienie żaba zwana rzekotką drzewną, która w poszukiwaniu owadów, potrafi wspinać się na wysokość jednego metra. W warstwie podszytu także spotkać można sarny żywiące się korą, zielonymi liśćmi, pąkami i owocami leśnymi. Las jednak dostarcza im głownie schronienia, daje możliwości odwrotu i znalezienia kryjówki w razie niebezpieczeństwa.

Funkcja przeciwpożarowa

Dobrze rozwinięty podszyt ma również znaczenie z punktu widzenia ochrony przeciwpożarowej. W zależności od siedliska i składu gatunkowego warstwa ta może dostarczać użytków ubocznych i pełnić rolę biocenotyczną (jeśli tworzą ją drzewa i krzewy nektarodajne, sprzyjające występowaniu pożytecznych owadów i mikroorganizmów). W odniesieniu do strefy ekotonowej niebagatelne znaczenie ma również funkcja estetyczna. Podszyt może być tworzony przez wiele gatunków naszych drzew (z wyjątkiem tych najbardziej światłożądnych), a jego stałym i niezastąpionym elementem są krzewy leśne, pojawiające się w drzewostanie w sposób naturalny bądź wprowadzane sztucznie.

Rosnące zainteresowanie krzewami

Hodowla krzewów stanowi niewielką, chociaż ważną część zadań z zakresu szkółkarstwa. Coraz częstsze wykorzystanie krzewów w gospodarce leśnej powoduje, że wzrasta zainteresowanie ich właściwościami biologicznymi i ekologicznymi. Nie bez znaczenia w tym względzie jest tocząca się dyskusja nad zagospodarowaniem leśnych użytków ubocznych. Wiele gatunków krzewów dostarcza bowiem cennych surowców dla przemysłu farmaceutycznego i spożywczego.

Jałowiec pospolity

Występuje w Europie, Azji, Ameryce Północnej, a nawet w północnej części Afryki. W Polsce jest to bardzo popularny krzew, rośnie na całym obszarze kraju, a w górach dochodzi do 1300 m n.p.m. Ma niewielkie wymagania glebowe, z tego powodu można go spotkać rosnącego na niemal każdym typie podłoża, począwszy od suchych ubogich piasków na glebach podmokłych skończywszy. Najczęściej spotykany w lasach borowych, gdzie nie znajduje konkurencji ze strony innych gatunków podszytowych. Jałowiec jest rośliną światłolubną i gatunkiem pionierskim, często pojawia się nawet przed sosną i brzozą.

Cenne właściwości jałowca

Lecznicze właściwości jałowca cenione były już w starożytności. W tym celu wykorzystywano szyszkojagody, liście i samo drewno. Medycyna naturalna zaleca stosowanie jałowca w takich chorobach jak: artretyzm, cukrzyca i nadczynność tarczycy. Leki z jałowca można przyrządzać na wiele sposobów jako napary, wyciągi wodne i alkoholowe, syropy czy nawet powidła. W przemyśle spożywczym wykorzystuje się jego jagody jako przyprawy (np. do dziczyzny) oraz na nalewki i wina. Drewno jałowca jest podatne na obróbkę mechaniczną w tym skrawanie i toczenie różnymi rodzajami narzędzi. Drewno trudno łupliwe, podatne na gięcie (zwłaszcza młode pędy), bardzo trwałe i odporne na czynniki biotyczne (grzyby i owady). Jest wykorzystywane na wyroby toczone i snycerskie, rękodzieło artystyczne, laski, wędziska, biczyska, wykałaczki.

Jarząb pospolity

W górnym reglu jarzębina pełni ważna rolę ekologiczną, gdyż zajmuje luki powstałe w wyniku rozpadu fragmentów drzewostanów świerkowych. Mocno rozkrzewiając się i wiążąc glebę swymi splątanymi korzeniami, chroni ja przed erozją. Jej bujnie rosnące owoce są niezastąpionym źródłem pożywienia licznych ptaków, takich jak sójki, jemiołuszki, orzechówki, sikory czy drozdy. Bez tej stołówki nie miałyby one możliwości życia tak wysoko w górach.

Czy jarzębina jest jadalna?

Tak, jeśli poddamy ją obróbce cieplnej albo zamrozimy. Surowa z drzewa jest niejadalna przez swój gorzki, cierpki smak, ale też przez kwas parasorbowy, który może spowodować biegunkę i wymioty. Nie można więc jeść surowych owoców jarzębiny. Przeciwwskazaniem jest też nadwrażliwość na tę roślinę, ciężkie choroby układu pokarmowego i nerek. Nie jest zalecane spożywanie dużych ilości przez osoby z refluksem żołądkowo-przełykowym. Powinny unikać jej kobiety w ciąży i podczas laktacji. Jarzębina wykazuje wiele właściwości prozdrowotnych. Należą do nich m.in. właściwości przeciwzapalne, moczopędne, obniżające poziom glukozy we krwi. Może okazać się pomocna przy zaparciach. Jej owoce uzupełniają niedobory witamin i składników mineralnych. Dodatkowo chronią przed szkodliwymi wolnymi rodnikami.

Właściwości lecznicze

Nalewka z jarzębiny stosowana jest przy tymczasowych schorzeniach układu pokarmowego, np. zaparciach i chorobach pęcherzyka żółciowego. Również przy infekcjach układu moczowego ze względu na jej działanie moczopędne. Zawiera też pewną ilość witamin składników mineralnych oraz mnóstwo antyoksydantów. Pamiętajmy jednak, że to dalej alkohol, dlatego warto zachować umiar. Owoce jarzębiny bywają stosowane pomocniczo przy hemoroidach, czyli żylakach odbytu. Jest to związane z ich właściwościami ściągającymi i wzmacniającymi naczynia. Najlepiej taką herbatkę z suszonej jarzębiny pić systematycznie. Dostaniemy ją internecie i sklepach zielarskich.

(artykuł sponsorowany)